Bilans odzwierciedla stan środków gospodarczych i źródeł ich finansowania w ujęciu statycznym. W praktyce stan ten ulega ciągłym zmianom na skutek działalności gospodarczej, która powoduje ruch okrężny środków. W zależności od tego, które składniki bilansu się zmieniają i w jaki sposób, rozróżnia się cztery typy operacji bilansowych.
Operacje – udokumentowane zdarzenia gospodarcze, które podlegają ewidencji księgowej
Operacje – udokumentowane zdarzenia gospodarcze, które podlegają ewidencji księgowej
Typy operacji gospodarczych:
- (A1+Q)+A2+(A3-Q)+A4+…+An=P lub A=P
- A=P1+(P2+Q)+(P3-Q)+P4+…+Pn lub A = P.
- (A1+Q)+A2+A3+…+An=P1+P2+(P3+Q)+…+Pn lub A+Q = P+Q.
- A1+(A2-Q)+A3+…+An=(P1-Q)+P2+P3+…+Pn lub A-Q = P-Q.
gdzie:
At — składniki aktywów, f=l, …, n;
Pi — składniki pasywów;
Q — operacja gospodarcza.
Operacje I typu wywołują zmiany wyłącznie w aktywach bilansu. Wzrost jednego składnika aktywów powoduje zmniejszenie drugiego składnika aktywów o tę samą kwotę. W wyniku tego suma bilansowa pozostaje bez zmiany, a równowaga bilansowa nie jest naruszona. Operacje I typu wiążą się z przesunięciami w ramach aktywów.
Operacje II typu wywierają wpływ tylko na stan składników pasywów. Zwiększenie jednej pozycji pasywów wywołuje równoczesne zmniejszenie innej pozycji pasywów o tę samą kwotę. Zapewnia to zachowanie równowagi bilansowej. Suma bilansowa nie zmienia się, wpływa jedynie na zmianę struktury pasywów
Operacje III typu powodują zwiększenie składnika aktywów i pasywów o tę samą kwotę. Dotyczą więc zarówno aktywów, jak i pasywów, a są związane z przejęciem przez jednostkę gospodarczą nowych składników majątku. Suma bilansowa wzrasta o wartość dokonanej operacji. Mimo to równowaga bilansowa nie zostaje naruszona:
Operacje IV typu wpływają na równoczesne zmniejszenie pozycji w aktywach i pasywach o tę samą kwotę, co powoduje także zmniejszenie sumy bilansowej. Do tego typu zalicza się wszystkie operacje wywołujące
odpływ składników majątku z jednostek gospodarczych i zmniejszenie zobowiązań. Operacje typu czwartego również zapewniają zachowanie równowagi bilansowej:
Zadanie
Oceń wpływ poszczególnych operacji na bilans.
n
| AKTYWA | PASYWA | ||
| Środki trwałe | 20.000 | Kapitał zakładowy | 18.000 |
| Środki trwałe w budowie | 10.000 | Kapitał zapasowy | 10.000 |
| Materiały | 3.000 | Kredyt bankowy | 7.000 |
| Kasa | 1.000 | Zobowiązani wobec dostawców | 3.000 |
| Rachunek bankowy | 4.000 | ||
| Suma bilansowa | 38.000 | Suma bilansowa | 38.000 |
- wpłata gotówki z kasy do banku – 500 zł
– op. I, zmiana struktury bilansowej aktywów
b.) spłata z kredytu bankowego zobowiązań wobec dostawców w kwocie – 2.000 zł
– op. II, zmiana struktury bilansowej pasywów
c..) zakupiono u dostawców materiały. Zapłata nastąpi w terminie późniejszym – 800 zł
– op. III, zmiana sumy bilansowej
- spłacono z rachunku bankowego kredyt w wysokości – 4.000 zł
– op. IV, zwiększenie sumy bilansowej
Zadanie
Prześledź wpływ kilku operacji gospodarczych na składniki bilansowe
- z zakończonej budowy przyjęto do użytkowania we własnej działalności środki trwałe o wartości – 500zł
-op. I, zmian struktury bilansowej aktywów
- podjęto decyzję o podziale zysku przekazując na zwiększenie kapitału – 4.000zł
– op. II, zmiana struktury bilansowej pasywów
- otrzymano od odbiorcy czek za wykonaną usługę na – 400 zł
– op. I, zmiana struktury bilansowej aktywów
- sprzedano towary, a zapłata nastąpi później – 1.000 zł
– op. I, zmiana struktury bilansowej aktywów
- zakupiono towary u dostawcy, zapłata w późniejszym terminie – 1.000 zł
– op. IV, podwyższenie sumy bilansowej
Zadanie
Stan środków gospodarczych i źródeł ich pochodzenia w przedsiębiorstwie jest następujący:
| Aktywa | Pasywa |
| 1. Środki trwałe zł 50 000
2. Materiały zł 10 000 3. Rachunki bankowe zł 20 000 4. Kasa zł 2 000 |
1. Kapitał (fundusz) podstawowy zł 61 000
2. Rozrachunki z dostawcami zł 8 000 3. Kredyty bankowe zł 13 000 |
| zł 82 000 | zł 82 000 |
Operacja 1
Zakupiono za gotówkę materiały w kwocie zł 500. Operacja pierwsza spowoduje zwiększenie stanu materiałów i równoczesne zmniejszenie stanu gotówki w kasie. Po dokonaniu tej operacji nastąpiły zmiany jedynie w aktywach (operacja I typu). Jeden składnik aktywów (materiały) zwiększył się o zł 500, drugi zaś składnik aktywów (kasa) zmniejszył się o tę samą sumę. Nastąpiło tylko przesunięcie w aktywach. Operacja ta nie spowodowała ani zwiększenia, ani zmniejszenia stanu składników majątku jednostki, w związku, z czym suma bilansowa nie zmieniła się. Ilustruje to bilans pierwszy.
Operacja 2
Zaciągnięto kredyt bankowy, którym spłacono zobowiązania wobec dostawców w kwocie zł 2000. Operacja druga spowodowała zmiany tylko w pasywach bilansu. Zwiększeniu uległa suma zobowiązań wobec banku (kredytów bankowych) o zł 2000, a zmniejszeniu — zobowiązania wobec dostawców o tę samą kwotę. Nastąpiła wymiana w pozycjach pasywów (operacja typu II). Operacja ta nie wywołała zmiany ogólnej sumy pasywów, wobec czego suma bilansowa pozostała bez zmian. Ilustruje to bilans drugi.
Operacja 3
Przyjęto do magazynu zakupione materiały wartości zł 10 000, za które zapłata nastąpi w terminie późniejszym. Operacja trzecia spowodowała zwiększenie zapasów materiałów (składnika aktywów) o zł 10 000 oraz zwiększenie zobowiązań wobec dostawców (składnika pasywów) również o zł 10 000. Na skutek dokonanej operacji suma bilansowa zwiększyła się o zł 10 000. Operacja należy, zatem do typu III i jest wyrażona w bilansie trzecim.
Operacja 4
Uregulowano przelewem bankowym zobowiązania wobec dostawców na kwotę zł 8000. Operacja czwarta wpłynie na zmniejszenie zarówno stanu aktywów, jak i stanu pasywów (operacja IV typu). W aktywach zmniejszyła się wielkość środków pieniężnych na rachunku bankowym o zł 8000. O tę samą kwotę zmniejszyły się zobowiązania wobec dostawców (pozycja pasywów). W wyniku tej operacji gospodarczej zmniejszyła się suma bilansowa o zł 8000. Ilustruje to bilans czwarty.
W przykładzie zapisy zmian powodowanych przez operacje zostały dokonane zgodnie z zasadą równowagi bilansowej. Każdorazowo ulegały zmianie o tę samą kwotę dwa składniki bilansowe, przy czym, jeżeli operacja dotyczyła wyłącznie aktywów lub pasywów, zmiany miały charakter „plus — minus”, a suma bilansowa nie ulegała zmianie. Gdy operacja wpływała zarówno na składnik aktywów, jak i pasywów, następowało zwiększenie lub zmniejszenie sumy bilansowej.
Warto zaznaczyć, że operacja gospodarcza może być ujęta w ewidencji księgowej tylko na podstawie odpowiedniego dokumentu. Nawet przeniesienie danych z konta na konto czy też poprawienie zapisów za pomocą storna należy udokumentować. Poza szczególnymi przypadkami w rachunkowości informatycznej żadna operacja gospodarcza nie może być zaksięgowana bez dokumentu.